بررسی تأثیر خشکسالی های اخیر بر آب های زیرزمینی در حوضه آبی دهگلان

چکیده: دشت دهگلان یکی از بزرگترین دشت های کشاورزی استان کردستان و قطب کشاورزی این استان به شمار می رود. روند رو به رشد جمعیت در دهه های اخیر , توسعه اجتماعی و اقتصادی و نیز رونق بیش از پیش کشاورزی در منطقه به عنوان محور توسعه استان و نیز توسعه صنایع متوسط و کوچک در دشت دهگلان موجب افزایش برداشت از منابع آبی زیرزمینی در این منطقه شده است. لذا هدف از این تحقیق بررسی واکنش آب های زیرزمینی نسبت به خشکسالی ها در دوره های مختلف با توجه به ویژگی های دوره های خشک از لحاظ شدت و طول دوره است. بدین منظور داده های مورد نیاز شامل دو گروه: 1- داده های بارش, تبخیر و رواناب اندازه گیری شده در ایستگاه های واقع در حوضه دهگلان و مناطق مجاور و 2- داده های 51 چاه مشاهده ای واقع در حوضه دهگلان مورد استفاده قرار گرفت. ابتدا دوره های رخداد خشکسالی در ایستگاه های موجود در حوضه با استفاده از روش spi محاسبه شد. سپس همبستگی چند متغییره پارامترهای اقلیمی و آب های سطحی با سطح آب های زیرزمینی در سطح اطمینان 95% بررسی شد که نتایج آن نشان دهنده عدم معنی داری شاخص spi, دما و تبخیر در ارتباط با سطح ایستابی است. در مقابل تغییرات دبی رودخانه در خروجی حوضه دارای ضریب هم بستگی 71% با سطح ایستابی است. در ادامه همبستگی دبی ماهانه با فراسنج های هواشناسی و آب شناسی با استفاده از شبکه های عصبی محاسبه شد. نتایج آن نشان دهنده بیشترین همبستگی و حداقل میانگین مربعات خطا در مدلی با ورودی شاخص spi در مقیاس 6 ماهه, دبی جریان سطحی در ماه قبل و و دما و تبخیر در ماه همزمان در ارتباط با خروجی دبی ماهانه است. بررسی تغییرات سطح ایستابی در ارتباط با شدت و طول دوره های خشکسالی نشان می دهد که با توجه به برداشت بیش از حد مجاز از سفره آب زیرزمینی، خشکسالی های طولانی مدت تأثیر مخرب تری نسبت به دوره های کوتاه خشک در افت سطح ایستابی داشته اند. همچنین پهنه بندی خشکسالی در سطح حوضه و سطح ایستابی در سطح دشت با استفاده از تحلیل های مکانی و فضایی در gis نشان می دهد که شدت افت سطح ایستابی علاوه بر شدت و طول خشکسالی نسبت به کاهش تراکم زهکشی در سطح سفره آب زیرزمینی نیز حساسیت قابل توجهی دارد به گونه ای که در اغلب موارد مناطق همراه با افت شدید بر سطوح با تراکم زهکشی پایین منطبق است. واژگان کلیدی: خشکسالی، آب های زیرزمینی، دشت دهگلان